Atopische dermatitis, de chronische vorm van atopisch of constitutioneel eczeem, is een chronische ontstekingsziekte van de huid.  Dit resulteert in een rode, droge en soms ruwe, verdikte huid, rode ontstekingsletsels, schilfers, kleine bultjes (met soms vochtafscheiding) en intense jeuk.  Atopische dermatitis veroorzaakt niet alleen fysiek ongemak, maar kan ook een weerslag hebben op de psychische gezondheid.  Het verloop is meestal chronisch, met de kenmerkende opstoten. 

Deze vorm van eczeem begint vaak in de kindertijd, maar kan ook optreden bij volwassenen.  Atopische dermatitis treft 60 à 70.000 patiënten in België en is daarmee één van de meest frequente huidaandoeningen. 

Wat is de oorzaak van atopische dermatitis?

De precieze oorzaak van atopische dermatitis is onbekend.  Meerdere factoren spelen een rol, zoals een erfelijke aanleg en de invloed van allergische en niet-allergische omgevingsfactoren.  De droge huid is kenmerkend en wordt beschouwd als een belangrijke oorzakelijke factor.  Door een verstoorde huidbarrière houdt de huid onvoldoende vocht vast en kunnen allerlei stoffen (allergenen) en bacteriën de huid gemakkelijker binnendringen. Dit leidt tot een overreactie van het immuunsysteem, met de typische klinische tekenen tot gevolg.  Een droge huid raakt bovendien nog gemakkelijker geïrriteerd door niet-allergische factoren (zweten, warm of koud weer, textiel, zeep, shampoo, stress, ziekte, …). 

Hoe wordt atopische dermatitis behandeld?

Naast het vermijden van uitlokkende (niet-)allergene prikkels, is een goede basishuidverzorging van cruciaal belang.  Vanwege de droge huid is het essentieel dat het vochtgehalte van de bovenste huidlaag verbeterd wordt, ook in symptoomvrije periodes.  Het dagelijks, minstens tweemaal per dag, hydrateren van de huid met een verzachtende (vette) melk, crème of balsem vormt dan ook de hoeksteen van de preventieve onderhoudsbehandeling van atopische dermatitis.  Dit geldt voor het hele lichaam, niet alleen voor de eczeemplekken.  Deze ‘emollientia’  hydrateren en verzachten de huid, houden de huid soepel en herstellen haar barrièrefunctie.  Een goede hydratatie helpt bovendien om de jeuk en irritatie door droogheid in toom te houden.  Emollientia dienen zo vaak mogelijk gebruikt te worden, bij voorkeur wanneer de huid goed gehydrateerd is (na het douchen, baden, zwemmen) en voor het slapengaan.

Ze zullen de ontsteking niet genezen vanwege het constitutioneel eczeem, maar bij regelmatig en langdurig gebruik kunnen zij opstoten en dus de noodzaak voor corticosteroïd bevattende zalven verminderen.  Ook tijdens een behandeling met corticosteroïdzalven is het belangrijk om steeds een hydraterende basiszalf te gebruiken.  Deze crème wordt dan één uur na de topische corticosteroïden aangebracht. 

Tijdens een opstoot is de verzorging gericht op een symptomatische aanpak van de exacerbaties, namelijk het verminderen van de ontsteking en het verlichten van roodheid en jeuk.  Hiervoor gebruikt men in de eerste plaats corticosteroïd bevattende zalven, crèmes of lotions, waardoor de eczeemletsels in enkele dagen verdwijnen. 

Lokale corticosteroïden worden onderverdeeld in verschillende klassen (klassen I, II, III, IV of zwak, matig, sterk, zeer sterk werkzame preparaten), in functie van hun werkzaamheid.  De werkzaamheid wordt bepaald door de aard en de concentratie van het actief bestanddeel.  De keuze hangt af van de ernst van het eczeem, het effect van het preparaat en de frequentie waarin opstoten optreden.  Ook eerdere ervaringen van de patiënt kunnen de behandeling mee bepalen.    

Bij milde vormen kan een dagelijkse behandeling met een hydraterende crème of zalf voldoende zijn.  Bij onvoldoende resultaat is een bijkomende behandeling met zwakke tot matige topische corticosteroïden (klasse I-II) in kuren van 1-2 weken meestal noodzakelijk.  Bij matig tot ernstig eczeem wordt een intermitterende behandeling (bijvoorbeeld in kuren van 2-3 weken) met matig tot sterke topische corticosteroïden (klasse II-III) aanbevolen.  Is het eczeem ernstiger, dan worden sterker werkende corticosteroïden gegeven.  De sterkte kan geleidelijk verminderd worden zodra het eczeem rustiger wordt.  Eénmaal per dag aanbrengen is meestal voldoende.  De behandeling dient voortgezet te worden tot volledige genezing of duidelijke verbetering van de huidletsels.  Er wordt aangeraden om het effect na 1-2 weken te evalueren. 

Pro-actieve therapie met topische corticosteroïden (tweemaal per week, éénmaal per dag op twee opeenvolgende dagen) is goed onderbouwd bij patiënten met frequente recidieven om herval tegen te gaan.

Bij intolerantie of contra-indicatie voor lokale corticosteroïden of voor ernstige vormen van eczeem ter hoogte van gevoelige zones (rond de ogen, in de huidplooien, …) wordt er soms overwogen om een lokale behandeling met immunomodulatoren, de calcineurine-inhibitoren (tacrolimus, pimecrolimus), op te starten als intermitterende of onderhoudstherapie (2 keer per week).

Saponinekoolteerpreparaten worden nog incidenteel voorgeschreven.

Meer dan 95 % van de patiënten heeft voldoende baat bij alleen lokale therapie.  In zeer ernstige gevallen is een systemische behandeling nodig.  Ook lichttherapie met ultraviolette stralen kan toegepast worden in de behandeling van atopische dermatitis.

Magistrale opties voor de behandeling van een opstoot kan u via volgende link raadplegen, deze voor de chronische behandeling kan u raadplegen via deze link.